Skoolnotas: Afrikaanse taalbegrippe

Image may be NSFW.
Clik here to view.

Begrippe

Akuut: é

Gravis: è

Homonieme: woorde wat dieselfde klink en dieselfde spelling het, maar die betekenis verskil omdat die herkoms verskil.

Homofone: klankverwante woorde – klink eenders, maar spelling en betekenis verskil.

Doeblette: vorme van dieselfde woord. (twak; tabak)

Sinonieme: woorde met min of meer dieselfde betekenis. (mooi; pragtig)

Antonieme: teenoorgesteldes. (groot; klein)

Paronieme: stamverwante woorde. (verstel; herstel; bestel)

Letterlik (denotatief): woordeboekbetekenis

Leksikale betekenis (eksplisiete betekenis): duidelik en direk, objektief

Figuurlik (konnotatief): geïmpliseerde/verskuilde betekenis

Emosionele betekenis: sarkasme

Vooroordeel/partydigheid: wanneer kant gekies word en een party bevoordeel word.

Stereotipes: uitbeelding van ’n tipe persoon/groep.

Gevoelstaal: ontlok sterk gevoelens. 

Oorredende taal: advertensies – word subtiel gedwing om dit te koop.

Manipulerende taal: flikflooi, en om mense te oorreed.

Assimilasie: die invloed van naburige klanke op mekaar. ’n klank word beïnvloed en neem ’n ander klankwoord aan. (anders = aners)

Letteruitspraak: wanneer ’n woord uitgespreek word soos dit gespel word.

Vokaalreduksie: ’n klinker in ’n onbeklemtoonde lettergreep word verswak tot ’n neutrale vokaal. (maar = mar)

Metatesis: klankverspringing (persent; present)

Morfeme: kleinste betekenisvolle deeltjies in Afrikaans. Het slegs ’n betekenis saam met ’n ander woord, indien dit alleen staan het dit geen betekenis nie. (be-; -ing)

Premorfeme: voor ’n woord. (geleer)

Postmorfeme: na ’n woord. (leerling)

Metamorfeem: hou verband met klankverwisseling. (leer; lêer)

Sentrale/swewende morfeem/basisvorm: stam

Simpleks: ’n woord wat slegs uit een stam bestaan.

Kompleks: ’n woord wat uit een of meer stamme en morfeme bestaan.

Samestelling: die samevoeging van twee of meer stamme met of sonder ’n verbindingsklank.

Afleiding: ’n woord gevorm met ’n afleidingsmorfeem.

Verbindingsklank: verbind slegs stamme.

Spellingspartikel: verdubbelling van die konsonant ter wille van spelling. Vorm nie deel van die morfeem nie.

Klanknaboorsing: klanke word nagemaak.

Kontaminasie: twee betekenisse word saamgevoeg – die een kontamineer (besmet) die ander. (aangaan + betref = aanbestref)

Toutologie: een woord – albei woorde het dieselfde betekenis (kabeltou; kweekgras)

Pleonasme: twee of meer woorde na mekaar waarvan die betekenis dieselfde is. (ronde sirkel; dooie lyk)

Argaïsme: verouderde vorm van ’n woord wat nie meer gebruik word nie. (snuiter = klein kind)

Taalfossiele: verouderde vorme van woorde wat steeds gebruik word. (dis te hope = hoop iets gebeur)

Neologisme: nuwe woorde in die taal. 

Ontronding: wanneer die lippe nie genoeg gerond is nie en ’n woord platter as gewoonlik uitgespreek word.

Oorronding: wanneer die lippe te veel gerond word en ’n woord ronder as gewoonlik uitgespreek word.

Polisemie (funksiewisseling): die skool kom uit – die skool kom nie uit nie, die leerders kom uit.

Vokale: klinkers

Konsonante: medeklinkers

Emotiewe woorde: woorde met ’n emosionele betrekking.

Selfstandige naamwoorde: [s.nw.]

• Kan meervoude kry.
• Kan verkleining kry.
• Kan geslag vorm.
• Kan ’n lidwoord vooraan sit.
• Staan dikwels as ’n onderwerp of ’n voorwerp.
• 6 tipes:

• Soortnaam: kry meervoude en verkleining, is tasbaar en lidwoorde (’n/die) kan bygevoeg word. (man, motor, boek)
• Eienaam: begin altyd met ’n hoofletter, dis die spesiale name waarmee mense, dinge, plekke  of produkte uniek geïdentifiseer word.
• Abstrakte s.nw: is nie konkreet nie, dikwels gevoelens. (-isme, -skap, -heid, -teit, -uur, -asie)
• Versamelname: ’n vaste uitdrukking wat groepe aandui. (stoet bedelaars, boord bome, paneel dokters)
• Massanaam/stofnaam: soortname wat nie getel kan word nie. (sand, water, heuning, goud, koffie)
• Maatname: soortname wat inhoud bevat, word dikwels saam met massaname gebruik. (’n koppie koffie)

Voornaamwoorde: [vnw.]

• Persoonlike voornaamwoord: vervang s.nw. (dit, daaruit, sy, hy)
• Onpersoonlike voornaamwoord: natuurlike verskynsels. (dit, daar)
• Besitlike voornaamwoord: dui besitter aan. (syne, haar, my)
• Betreklike voornaamwoord: dui betrekking of verhouding aan. (wat, waarvan, van wie, waarin, waarop)
• Vraende voornaamwoord: vra ’n vraagsin. (wie, wat, waarom, waar, hoe, hoekom, waarom)
• Onbepaalde voornaamwoord: nie spesifiek nie. (’n mens, die mens, niemand, iemand, hulle, jy, niks, iets, diegene)
• Aanwysende voornaamwoord: verwys na ’n spesifieke saak. (dié, hierdie, sulke)
• Wederkerende voornaamwoord: onderwerp en voorwerp is dieselfde. (hy bekommer hom; jy misgis jouself)
• Wederkerige voornaamwoord: (mekaar, die een, die ander)

Telwoorde:

Byvoeglike naamwoorde: (b.nw.)

• Vertel meer van die s.nw.
• Kan attributief (voor) of predikatief (na) die s.nw. wees.
• Besit intensiewe vorm.
• Het trappe van vergelyking.
• Verbuiging (vinnige)

Lidwoorde:

• Bepaalde lidwoord: die
• Onbepaalde lidwoord: ’n

Werkwoorde: (ww.)

• Handeling/aksie
• Tyd word aangedui

• Selfstandige werkwoord: kan alleen staan, teenwoordige tyd. (loop, slaap, sit, drink) 

Oorganklike werkwoord: word deur ’n direkte voorwerp gevolg. (ek skop die hond)

Onoorganklike werkwoord: word nie deur ’n voorwerp gevolg nie. (sy skryf lelik)

• Hulpwerkwoord: help om tyd te verander.

• Word altyd saam met ’n selfstandige werkwoord gebruik
• Tyd: het, sal.
• Vorm: is, word.
• Wyse: kan, wil, moet, mag

• Koppelwerkwoord:

• Kan nie selfstandig optree nie.
• Lyk, blyk, skyn, heet, was

• Deeltjiewerkwoord/skeibare werkwoord:

• Bestaan uit twee dele.
• Klem val op die eerste deel.

• Onskeibare werkwoord:

• Saamgestelde werkwoord waarvan dele nie geskei kan word nie.

• Wederkerende werkwoord: 

• saam met wederkerende vnm. 
• (hy vererg hom; sy verbeel haar)

• Infinitief: nie ’n werkwoord nie, word ingelei deur “om te”. (om te swem)

Bywoorde:

Vertel meer van die werkwoord en byvoeglike naamwoord.

• bywoord van tyd: wanneer
• bywoord van plek: waar
• bywoord van wyse: hoe
• bywoord van graad: hoe baie
• bywoord van modaliteit: die res (mos, niks)

Deelwoorde: 

• Verlede:

• • Swak: ge-...-te of ge-...-de
  • Sterk: ge-...-e

• Teenwoordige:

• • Eindig op –end(e)

Voorsetsels:

• Verhoudingswoorde
• Dui plek aan

Voegwoorde:

• Tussen twee sinne

Tussenwerpsel:

• Uitroep wat ’n emosie aandui.

The post Skoolnotas: Afrikaanse taalbegrippe appeared first on LitNet.